Metale ziem rzadkich: między cyklami surowcowymi a geopolityką (2010 → 2025)

REE (rare earth elements): od szoku 2010 po reglobalizację łańcuchów dostaw i wyścig o magnesy.

Metale ziem rzadkich (REE, rare earth elements) – od lantanu po dysproz i neodym – są ciche, ale kluczowe: trafiają do magnesów do silników EV i turbin wiatrowych, sonarów, radarów, elektroniki precyzyjnej i wielu systemów obronnych. Ich rynek jest relatywnie mały wartościowo, ale strategicznie ogromny. Dziś – podobnie jak w 2010 r. – to nie tylko historia popytu, lecz przede wszystkim dostępu do przetwórstwa i polityki handlowej.

2010–2015: szok podaży, skok cen i „powrót do średniej”

2010: podczas sporu o wyspy Senkaku/Diaoyu Chiny – dominujące w wydobyciu i zwłaszcza przetwarzaniu REE – de facto zatrzymały eksport do Japonii, co wywołało skok cen i globalną panikę zakupową. To wydarzenie ugruntowało tezę, że Pekin potrafi użyć REE jako narzędzia nacisku. World Economic Forum

2015: po sporze w WTO Chiny zniosły limity eksportowe na ziemie rzadkie (oraz wolfram i molibden), co zdławiło „bańkę” cenową; część projektów spoza Chin nie wytrzymała presji kosztowej (np. Molycorp ogłosił upadłość w czerwcu 2015 r.). WTO The Guardian

W konsekwencji tematyczne ETF-y na spółki górnicze/przetwórcze (jak REMX) przeżyły długą bessę po gwałtownym rajdzie z lat 2010–2011. Warto pamiętać, że REMX przechodził odwrotne splity akcji (reverse split) w 2020 r., co utrudnia proste porównania poziomów cen 1:1 bez przeliczeń. MIAX

2023–2025: od deglobalizacji do reglobalizacji łańcuchów dostaw

Dzisiejsza sytuacja znów przypomina 2010 r., ale jest szersza i bardziej systemowa. Chiny wprowadziły i rozszerzyły kontrolę eksportu na grafit, galia, german, antomon – oraz ogłaszają nowe zasady dla REE i technologii magnetów (licencje, ograniczenia transferu technologii, „trace content” itp.). To instrument nacisku w szerszym sporze technologicznym. Reuters

  • UE: przyjęła Critical Raw Materials Act (marzec 2024), wyznaczając cele dywersyfikacji i onshoringu – popyt na REE w UE ma wzrosnąć kilkukrotnie do 2030 r. Rada UE
  • USA: przyspieszają budowę własnego łańcucha (górnictwo → rafinacja → magnesy), ale eksperci ostrzegają, że chińska dominacja w magnesach utrzyma się nawet do 2030 r. IEA

Kto kontroluje wartość dodaną?

Kluczem nie jest sama ruda, lecz rafinerie i produkcja magnesów. Na koniec 2024 r. Chiny wytwarzały zdecydowaną większość magnesów trwałych na bazie REE i dominowały w przetwórstwie. Dlatego restrykcje eksportowe uderzają w łańcuchy – od EV po obronność. IEA

Jakie są proporcje produkcji magnesów?

  • Chiny: ok. 85–90% światowej produkcji magnesów NdFeB (najważniejszy segment dla EV, turbin, robotyki). To liczby porządkowe z IEA i analiz branżowych. IEA
  • Europa (UE+UK): niski, jednocyfrowy udział w produkcji globalnej; ~98% popytu UE na gotowe magnesy pokrywają importy z Chin. IEA
  • USA: bardzo mały udział dziś; kraj startuje z niskiej bazy i dopiero odbudowuje pełny łańcuch. MP Materials (Fort Worth, TX) uruchomiło produkcję metalu NdPr i pilotaż sinterowanych magnesów; zapowiedziany program z DoD i partnerstwami (m.in. Apple) celuje w ok. 10 tys. t/rok łącznej mocy w USA w kolejnych latach (etapowo, do ok. 2028). IEA

UE: stan dziś i co się zmienia (Estonia + Francja)

Dziś: UE startuje z bardzo niskiej bazy — ok. 98% zapotrzebowania na gotowe magnesy REE pokrywają importy (głównie z Chin). IEA

Nowe moce w UE (pierwsze kroki od 2025 r.):

  • Neo Performance Materials – Narwa (Estonia): ruszyła fabryka sinterowanych magnesów NdFeB; ~2 tys. t/rok na start, z planem rozbudowy do ~5 tys. t/rok. Po skalowaniu może to pokryć ~1–15% popytu UE (zależnie od etapu i miksu zastosowań). Położenie w Estonii ma znaczenie geopolityczne: to unijna produkcja przy granicy NATO–Rosja, skracająca łańcuchy i zmniejszająca ryzyko polityczne dostaw do europejskiej motoryzacji/obronności. IEA
  • Solvay – La Rochelle (Francja): uruchomiona/rozszerzana separacja i rafinacja REE (m.in. NdPr, Dy, Tb) – spółka celuje w pokrycie ok. 30% europejskiego popytu na wsad do magnesów do 2030 r. To uderza w wąskie gardło (mid-stream), bez którego europejscy producenci magnesów nie urosną. IEA

Wniosek dla UE: projekty w Estonii (magnesy) i Francji (tlenki) nie „zastąpią” dominacji Chin globalnie, ale zmniejszają zależność Europy, wpisując się w cele CRMA (dywersyfikacja, odporność). Rada UE

Jak to widać na rynku kapitałowym?

Poniżej wykres VanEck Rare Earth/Strategic Metals ETF (REMX) z pełną historią od 2010 r. do dziś. To kurs koszyka spółek (wydobycie/przetwórstwo), więc reaguje procyklicznie i bywa bardziej zmienny niż same ceny metali.

Źródło: TradingView (REMX). ETF = koszyk spółek, nie ceny metali.

Czego nauczył nas okres 2010–2015 – i co różni go od 2025?

Podobieństwo: w obu okresach czynniki polityczno-regulacyjne (nie tylko popyt) wywołują silne ruchy cen i wyceny spółek.

  • 2010 r.: rynek zaskoczył jednorazowy „szok podaży” i szybko wrócił do nadpodaży po rozstrzygnięciach WTO. WTO
  • 2025 r.: mamy systemowe rozdzielanie łańcuchów (EV, obronność, elektronika) i długi marsz do równoległych ekosystemów (Zachód vs. Chiny). Kontrole obejmują też technologie i komponenty, nie tylko surowy materiał. Financial Times

Perspektywy rynku

  • 0–12 mies.: wysoka zmienność; newsy o licencjach, kontrolach i programach wsparcia państw będą poruszać kursami silniej niż pojedyncze dane kwartalne. Reuters
  • 1–3 lata: rośnie popyt na magnesy i projekty „onshore”. USA/UE/Japonia przyspieszają CAPEX w rafinacji i magnetach – ale uruchomienie „czystych” mocy potrwa; ryzykiem są koszty środowiskowe i kadr. Rada UE
  • 3–7 lat: możliwy „dwutorowy” rynek: droższy, bezpieczniejszy (Zachód) vs tańszy, politycznie ryzykowny (Chiny). Mniejsza zmienność globalna, ale wyższe ceny krańcowe przez CAPEX i normy środowiskowe. Reuters

Źródła i dalej czytaj

← wróć do Geopolityki