O co chodzi?
Morze Czarne łączy rynki zbożowe, energetyczne i szlaki morskie Europy, Azji i MENA. Przed wojną Rosja i Ukraina odpowiadały łącznie za ok. 34% światowego eksportu pszenicy, 17% kukurydzy oraz ~75% oleju słonecznikowego (FAO). Zakłócenia żeglugi i wzrost premii ubezpieczeniowych szybko wpływają na koszty i ceny żywności.
Źródło: FAO/FAOSTAT (udziały)
Handel i żywność
W latach 2022–2023 Black Sea Grain Initiative umożliwiła wywiezienie z Ukrainy ok. 32,9 mln ton ładunków (gł. kukurydza, pszenica), co schłodziło presję cenową w koszyku zbóż i olejów roślinnych.
- Kanał cenowy: po wznowieniu żeglugi spadała premia za ryzyko, a import MENA/UE był łatwiejszy.
- Łańcuch dostaw: porty UA → Bosfor → Morze Śródziemne → porty MENA/UE (krótka trasa).
- Ubezpieczenia: przy napięciach rosną stawki war-risk i wymagania bankowe (akredytywy, klauzule).
Energia
Region to także infrastruktura energetyczna: terminale paliw/LNG Turcji i rurociągi gazowe z Rosji do TR/UE. TurkStream ma zdolność 31,5 mld m³/rok (≈ połowa TR, połowa UE przez BG–RS–HU). Przy popycie gazu w UE rzędu ~326–330 mld m³ (2023) to udział rzędu niskich kilku procent, ale o znaczeniu dla państw tranzytowych i odbiorców regionu.
- Przepływy & polityka: konwencja z Montreux reguluje ruch przez cieśniny; incydenty zwiększają ryzyko.
- Substytucja: LNG i trasy przez TR zmniejszają wrażliwość części UE na inne szlaki.
Co to znaczy w praktyce?
- Ceny żywności: powrót żeglugi z UA → odbicie w indeksach zbóż/olejów; zakłócenia → wzrosty.
- Fracht i ubezpieczenia: notyfikacje NAVTEX/NOTAM i incydenty windują stawki war-risk i fracht.
- Ryzyko stron: armatorzy/banki/ubezpieczyciele przerzucają premie ryzyka na ceny końcowe.
Plusy / szanse
- Większa przepustowość i przewidywalność szlaków (stabilniejsze ceny, mniejsze premie ryzyka).
- Dywersyfikacja logistyczna (TR, LNG, alternatywne trasy) ogranicza wrażliwość na wąskie gardła.
- Lepsza koordynacja kredytów i ubezpieczeń handlowych (łatwiejsze finansowanie łańcucha dostaw).
Minusy / ryzyka
- Skokowe zwyżki war-risk i frachtu po incydentach; możliwe przestoje portów.
- Eskalacja działań może ponownie ograniczyć dostępność ziarna → wzrost cen koszyka żywności.
- Wąskie gardła cieśnin (Bosfor/Dardanele) – czasowe spiętrzenia i opóźnienia.
Źródła i dalej czytaj
- FAO — The importance of Ukraine and the Russian Federation for global agricultural markets (udziały w eksporcie: pszenica, kukurydza, olej słonecznikowy) — PDF
- IFPRI — Black Sea Grain Initiative: co to było i co osiągnęło (ok. 33 mln ton ładunków)
- TurkStream — oficjalna strona projektu (zdolność 31,5 mld m³/rok)
- IEA — Gas Market Report Q1-2024 (popyt na gaz w UE ~326–330 mld m³ w 2023 r.)